بررسی تأثیر نوع بقایا، مدیریت بقایا و نیتروژن بر عملکرد و کیفیت گندم دوروم (Triticum durum L.)

چکیده سابقه و هدف: وجود اقلیم خشک در کشور، عدم تناوب صحیح زراعی، جمع آوری، سوزاندن و خارج کردن بقایای گیاهی از زمین زراعی، مصرف بی رویه کودهای شیمیایی و عدم مصرف کودهای آلی، موجب شده است که میزان مواد آلی در خاک‌های کشور کمتر شود که این مسئله باعث کاهش حاصل‌خیزی خاک و به دنبال آن کاهش عملکرد محصول شده است (16). ترکیب بقایای گیاهی یا نگه‌داری آن‌ها در سطح خاک باعث بهبود کیفیت خاک می‌شود (6 و 33). بقایای گیاهی می‌توانند منبع پایداری برای تولید سوخت زیستی و دیگر تولیدات صنعتی باشد. به هر حال، حذف آن‌ها از سطح مزرعه ممکن است اثرات منفی روی تولید محصول و کیفیت محیط زیست داشته باشد. نتایج آزمایشی نشان داد که حذف بقایا روی کربن آلی خاک اثر داشت و این اثرات در جایی بیش‌تر نمایان شد که میزان بالاتری از بقایا حذف شده بود (32). مواد و روش‌ها: آزمایش به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار و در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز در سال زراعی 94-1393 اجرا شد. فاکتور اول شامل نوع بقایا (کلزا و گندم)، فاکتور دوم، مدیریت بقایا (سوزاندن، برگرداندن 30% بقایا به خاک و حذف بقایا) و فاکتور سوم مدیریت نیتروژن (اوره kg/ha) 150)، کود بیولوژیک آلکازوت پلاس + اوره معمولی (kg.ha-1 75 ) و اوره با پوشش گوگردیkg/ha) 75) بود. صفات مورد مطالعه در این آزمایش شامل عملکرد و پروتئین دانه، نیتروژن، پتاسیم و فسفر قابل جذب خاک و گیاه بودند. رقم مورد نظر بهرنگ، با تراکم 350 بوته در متر مربع و در کرت‌هایی به طول 3 و عرض 2 متر صورت گرفت. عملیات برداشت در اواخر فروردین ماه 1394 پس از رسیدگی کامل انجام شد. یافته‌ها: نتایج آزمایش بر روی صفات نشان داد که بیش‌ترین عملکرد دانه با ( t.ha-192/6) از کاربرد 150 کیلوگرم در هکتار کود اوره و سوزاندن بقایای کلزا به‌دست آمد. تیمار برگرداندن بقایای کلزا و کاربرد اوره با پوشش گوگردی بیش‌ترین مقدار پروتئین دانه را با 25/15درصد و نیتروژن موجود در دانه را با 61/2 درصد دارا بود. بیش‌ترین مقدار فسفر و پتاسیم دانه به‌ترتیب مربوط به تیمارهای تلفیق کود بیولوژیک و شیمیایی به‌همراه حذف بقایای گندم و برگرداندن بقایای گندم با کاربرد اوره با پوشش گوگردی بود. نتیجه گیری کلی: به طور کلی تیمار برگرداندن بقایای گیاهی اثر مثبتی بر صفات مورد بررسی داشته و تا حدی باعث افزایش در فراهمی عناصر موجود در خاک شده است. بیش‌ترین مقدار نیتروژن و فسفر خاک از تیمار برگرداندن بقایای کلزا به‌همراه کاربرد 150 کیلوگرم در هکتار اوره به‌دست آمد. تیمار برگرداندن بقایای کلزا به‌همراه کاربرد مخلوط کود بیولوژیک و شیمیایی از لحاظ محتوای پتاسیم خاک نسبت به بقیه تیمارها عملکرد بهتری داشت. هر چند آتش زدن بقایای به دلیل وجود عناصر غذایی در ساختار آن و با توجه به این‌که بدون طی چرخه پوسیده شدن، عناصر غذایی را در اختیار گیاه قرار می‌دهد و در بیشتر صفات باعث افزایش شده اما این روند یک مسئله کوتاه مدت است و اگر به اثرات بعدی آن در بلند مدت نگاه شود، مضرات آن بیش‌تر از محاسن بوده و ادامه این روند علاوه بر تخریب ساختمان خاک به مرور زمان باعث کاهش عملکرد خواهد شد. کلمات کلیدی: نوع بقایا، آلکازوت پلاس، اوره با پوشش گوگردی، گندم دوروم